Δρ Γ. Παναγιώτου: Η άσκηση σε θερμό περιβάλλον μπορεί να οδηγήσει και σε θάνατο

Όλοι στο παιχνίδι ΑΕΚ – ΑΠΟΕΛ είδαμε πόσο καταπονημένοι ήταν οι ποδοσφαιριστές των δυο ομάδων. Απόλυτα λογικό αν αναλογιστούμε τις συνθήκες υπό τις οποίες έπαιζαν. Υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και υψηλά ποσοστά υγρασίας…

Ο Δρ. Γιώργος Παναγιώτου, Επίκουρος Καθηγητής Εργοφυσιολογίας και Πρόεδρος του Τμήματος Επιστημών Υγείας
στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου, αθρογραφώντας για λογαριασμό του ΠΑ.Σ.Π. εντοπίζει τους κινδύνους με αδιάψευστα στοιχεία που συγκέντρωσε μετά από έρευνα και κάνει λόγο ακόμα και για κίνδυνο θανάτου.

Παραθέτουμε το επιστημονικό άρθρο του Δρ Παναγιώτου:

ΘΕΡΜΙΚΗ ΕΠΙΒΑΡΥΝΣΗ ΚΑΤΑ ΤΗΝ ΑΣΚΗΣΗ
ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΡΙΟΥ ΤΙΜΩΝ ΘΕΡΜΙΚΗΣ ΚΑΤΑΠΟΝΗΣΗΣ ΣΤΟΝ ΑΘΛΗΤΙΣΜΟ

Δρ. Γιώργος Παναγιώτου
Επίκουρος Καθηγητής Εργοφυσιολογίας
Πρόεδρος Τμήματος Επιστημών Υγείας
Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο Κύπρου

Η άσκηση σε θερμό περιβάλλον μπορεί να επηρεάσει δυσμενώς την ομαλή λειτουργία του οργανισμού με τα αποτελέσματα να εκτείνονται από τη μείωση της σωματικής απόδοσης μέχρι και το θάνατο σε ακραίες περιπτώσεις. Η ασκησιογενής θερμοπληξία φαίνεται να αποτελεί το δεύτερο κατά σειρά λόγο θανάτου στον αθλητισμό, με τα περιστατικά να παρουσιάζουν έξαρση κατά τις περιόδους καύσωνα. Η καταγραφή και η μελέτη των συνθηκών άσκησης υπό θερμό περιβάλλον παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον σε χώρες των οποίων το κλίμα χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα θερμοκρασίας, σχετικής υγρασίας καθώς επίσης και θερμικής ακτινοβολίας όπως ενδεικτικά ισχύει στην Κύπρο. Με την έναρξη του ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος το περασμένο Σαββατοκύριακο (23-24/08) στην Κύπρο και με βάση στοιχεία τα οποία διατέθηκαν από τη Μετεωρολογική Υπηρεσία της Κύπρου, κατά τη διάρκεια διεξαγωγής των αγώνων, επικρατούσαν οι περιβαλλοντικές συνθήκες οι οποίες φαίνονται στη φωτογραφία που παρουσιάζουμε.

Επισημαίνεται ότι με βάση το δείκτη Έντασης Δυσφορίας και Καύσωνα τον οποίο εκδίδει η Μετεωρολογική Υπηρεσία Κύπρου καταγράφηκαν κατά το Σαββατοκύριακο 23-24/08/2014 περιστατικά Καύσωνα (Λευκωσία 23/8), Σοβαρής Δυσφορίας (Λεμεσός & Λάρνακα 24/8) και Δυσφορίας (¶χνα 23/8) των οποίων η διαχείριση και αντιμετώπιση ενδεχομένως να εμπίπτει στις διατάξεις του Κώδικα Πρακτική για τη Θερμική Καταπόνηση των Εργαζομένων ο οποίος έχει αναπτυχθεί από το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας.

Η Αμερικανική Εταιρεία Αθλητιατρικής έχει προχωρήσει σε διαβάθμιση του κινδύνου εκδήλωσης θερμικών παθήσεων μέσω της καταγραφής του δείκτη Wet Bulb Globe Temperature – Θερμοκρασία Υγρού και Σφαιρικού Θερμομέτρου (WBGT) ο οποίος χρησιμοποιήθηκε αρχικά για λογαριασμό του Αμερικανικού Στρατού και στην ουσία αποτελεί μια συνδυαστική καταγραφή της θερμοκρασίας η οποία λαμβάνει υπόψη τη θερμοκρασία αέρα, τη σχετική υγρασία, την ταχύτητα του ανέμου και τη θερμική ακτινοβολία. Βάσει της διαβάθμισης η οποία έχει γίνει για εκτίμηση της θερμικής καταπόνησης, προτείνεται η αναβολή της συμμετοχής σε έντονη σωματική δραστηριότητα όταν η θερμοκρασία βάσει του δείκτη WBGT υπερβεί τους 32.3οC ακόμη και όταν πρόκειται να ασκηθούν υγιή, θερμικά εγκλιματισμένα και με καλή φυσική κατάσταση αθλητές.

Στην περίπτωση των συνθηκών οι οποίες επικρατούσαν κατά το περασμένο Σαββατοκύριακο στην Κύπρο είναι εμφανές ότι 3 εκ των 4 αγώνων (κατά σειρά επικινδυνότητας: Απόλλων vs AEK, Νέα Σαλαμίνα vs ΑΕΛ, Δόξα vs Ερμής) δεν θα έπρεπε να έχουν διεξαχθεί κυρίως λόγω της επίδρασης των υψηλών ποσοστών σχετικής υγρασίας η οποία συνέβαλε σε αύξηση του δείκτη WBGT ή/ και του Δείκτη Έντασης Δυσφορίας και Καύσωνα πέραν των αποδεκτών τιμών ασφαλείας. Ο αγώνας Εθνικού vs Αγία Νάπα μπορούσε να διεξαχθεί κανονικά με τη διασφάλιση αυξημένων μέτρων αντιμετώπισης θερμικών παθήσεων από το Ιατρικό Προσωπικό και τα Προπονητικά Επιτελεία των ομάδων.

Αγώνας ή προπόνηση υπό υψηλές θερμοκρασίες ειδικότερα όταν αυτές συνοδεύονται από υψηλά ποσοστά σχετικής υγρασίας συντελεί σε αυτόματη αύξηση της θερμοκρασίας του πυρήνα του σώματος και των μυών με ταυτόχρονη αύξηση της πιθανότητας πρόκλησης θερμικών παθήσεων και βλαβών. Οι ασκησιογενείς θερμικές παθήσεις δύναται να παρουσιαστούν στους αθλητές κατά τη διάρκεια δραστηριοτήτων υψηλής έντασης ή μεγάλης διάρκειας άσκησης και να οδηγήσουν σε εγκατάλειψη της προσπάθειας ή κατάρρευση κατά τη διάρκεια ή σύντομα μετά την προσπάθεια.

Το ποδόσφαιρο χαρακτηρίζεται από συνδυασμό δραστηριοτήτων υψηλών και χαμηλών εντάσεων με την καρδιακή συχνότητα ως δείκτη επιβάρυνσης να κυμαίνεται μεταξύ του 67% και του 90% της Μέγιστης Καρδιακής Συχνότητας. Κατά τη διάρκεια ενός αγώνα ένας επαγγελματίας ποδοσφαιριστής θα διανύσει μία απόσταση 10-13 χλμ, θα πραγματοποιήσει περίπου 150-250 δραστηριότητες υψηλής έντασης, όπως άλματα, τάκλιν, δρομικές επιταχύνσεις κτλ (ανάλογα με την θέση, το αγωνιστικό στυλ κλπ). Συνεπεία των παραπάνω είναι η αύξηση της θερμοκρασίας πυρήνα συνήθως πέραν των 39οC.

Οι παθήσεις οι οποίες μπορούν να επέλθουν σχετίζονται με μυϊκές κράμπες, θερμική εξάντληση ή ασκησιογενής θερμοπληξία. Ενώ ορισμένα άτομα είναι περισσότερο ευάλωτα σε κατάρρευση λόγω εξάντλησης από τη ζέστη (πχ μη εγκλιματισμένα άτομα, λήπτες συγκεκριμένης φαρμακευτικής αγωγής, αφυδατωμένα άτομα, πρόσφατα νοσήσαντα άτομα), η ασκησιογενής θερμική εξάντληση (ΑΘΕ) μπορεί να επηρεάσει φαινομενικά υγιείς αθλητές ακόμη και σε σχετικά ψυχρό περιβάλλον. Ως ΑΘΕ καθορίζεται η άνοδος της θερμοκρασίας ορθού (πυρήνα σώματος) πέραν των 40oC η οποία συνοδεύεται από συμπτώματα ή σημεία διαταραχής οργανικών συστημάτων, με πιο συχνή τη δυσλειτουργία του κεντρικού νευρικού συστήματος.

Όπως παρουσιάστηκε σε πρόσφατη ημερίδα την οποία συνδιοργάνωσαν το Πρόγραμμα Αθλητικής Επιστήμης και Φυσικής Αγωγής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου σε συνεργασία με τον Παγκύπριο Σύνδεσμο Ποδοσφαιριστών (ΠΑΣΠ), η κόπωση και η εξάντληση κατά τη διάρκεια της άσκησης επέρχονται ταχύτερα καθώς αυξάνεται η θερμική καταπόνηση και αποτελούν τις συχνότερες συνέπειες της εγκατάλειψης της προσπάθειας σε θερμό περιβάλλον. Συγκριτικές μελέτες σε ποιοτικά προπονημένους ποδοσφαιριστές που αγωνίστηκαν υπό διαφορετικές θερμοκρασίες, κατέδειξαν ότι η διακύμανση της κόπωσης είναι εντονότερη στο τέλος του αγώνα που έλαβε χώρα σε υψηλή θερμοκρασία. Ενδεικτικά, παρατηρείται ότι στο δεύτερο ημίχρονο η συνολικά διανυόμενη απόσταση είναι μικρότερη σε σύγκριση με το πρώτο ημίχρονο, ενώ το τρέξιμο υψηλής έντασης μειώνεται κατά 57% στο τελευταίο 15λεπτό του αγώνα σε σύγκριση με το πρώτο 15λεπτο της αναμέτρησης. Τα άλματα και οι ταχύτητες μειώνονται αντιστοίχως από το 8.2% στο 2.6%. Η μείωση της απόδοσης των αθλητών σχετίζεται άμεσα επίπεδο φυσικής κατάστασης των αθλητών και με την υπερθερμία και την αφυδάτωση.

Για την αντιμετώπιση των παραπάνω καταστάσεων έχουν αναπτυχθεί συγκεκριμένες στρατηγικές πρόσληψης των θερμικών παθήσεων οι οποίες εκτείνονται σε τέσσερις βασικούς άξονες: Εγκλιματισμός, Ενυδάτωση, Προθέρμανση και σωστός Ιματισμός.

Ανάμεσα στις οδηγίες πρόληψης τις οποίες παραθέτει η Αθλητιατρική Εταιρεία της Αυστραλίας περιλαμβάνονται τα παρακάτω:
? Διατήρηση ενυδάτωσης μέσω λήψης νερού πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την άσκηση.
? Προγραμματισμός αθλητικών δραστηριοτήτων κατά τρόπο όπου να αποφεύγονται οι θερμές περίοδοι της ημέρας.
? Παρεμβολή διαστημάτων ανάπαυσης σε σκιερό μέρος αν αυτό είναι εφικτό
? Ένδυση με φωτεινά, ελαφρά και άνετα ρούχα τα οποία επιτρέπουν την εύκολη εξάτμιση του ιδρώτα από το δέρμα. Χρήση γυαλιών ηλίου (δείκτης κάλυψης 30+) και καπέλου.
? Μείωση της διάρκειας και της έντασης της προθέρμανσης προκειμένου να περιοριστεί η αύξηση της σωματικής θερμοκρασίας.
? Αποφυγή, συμμετοχής σε έντονη δραστηριότητα σε πρόσφατη περίπτωση υψηλής σωματικής θερμοκρασίας, λοίμωξης, διάρροιας ή εμετών.
? ¶τομα τα οποία έχουν εκδηλώσει θερμική πάθηση μπορούν να ανακάμψουν γρήγορα εφόσον λάβουν σχετική βοήθεια – ανάπαυση σε ύπτια θέση σε κρύο μέρος, αφαίρεση περιττών ενδυμάτων, κατάβρεξη σώματος ή χρήση συσκευασιών πάγου και λήψη δροσερού νερού. Σε περίπτωση όπου τα συμπτώματα δεν υποχωρούν επιδιώκεται η λήψη ιατρικής βοήθειας.

Πέραν των παραπάνω, μεγάλη είναι η σημασία η οποία πρέπει να δίνεται από τους αρμοδίους στη λήψη αποφάσεων αναβολής ή διακοπής της αγωνιστικής δραστηριότητας όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες ξεπερνούν τα αποδεκτά όρια όπως αυτά έχουν επιστημονικά καθορισθεί. Σε κάθε περίπτωση το ποδόσφαιρο και άλλα αθλήματα στην Κύπρο διεξάγονται πλέον σε επαγγελματική βάση, όσο αφορά τουλάχιστον στη σχέση εργοδότη και εργοδοτουμένου και υπό αυτή την έννοια επιβάλλεται και αυτό να συμπεριληφθεί στη Στρατηγική Ασφάλειας και Υγείας κατά την Εργασία η οποία αναπτύσσεται και τυγχάνει διαχείρισης από το Τμήμα Επιθεώρησης Εργασίας. Ίσως ο Κώδικας Πρακτικής για τη Θερμική Καταπόνηση των Εργαζομένων ο οποίος αναπτύχθηκε από το πιο πάνω Τμήμα να μπορεί να συνδράμει τον εργοδότη στην αθλητική βιομηχανία (Ποδοσφαιρικές Εταιρείες και Σωματεία) να θέσουν σε εφαρμογή τις πρόνοιες της νομοθεσίας προκειμένου να αποφευχθούν ή να μειωθούν σε αποδεκτό επίπεδο, οι κίνδυνοι που οφείλονται στην έκθεση των εργαζόμενων (αθλητών) σε επιβαρυμένους θερμικά εργασιακούς χώρους (προπόνηση και αγώνες υπό αντίξοες περιβαλλοντικές συνθήκες) ώστε να δημιουργηθεί ένα ασφαλές, υγιές, ευχάριστο και παραγωγικό εργασιακό περιβάλλον.

Στο πλαίσιο της επιστημονικής του δράσης και της κοινωνικής του προσφοράς, το Εργαστήριο ¶σκησης, Υγείας και Ανθρώπινης Απόδοσης του Προγράμματος Αθλητικής Επιστήμης και Φυσικής Αγωγής του Ευρωπαϊκού Πανεπιστημίου Κύπρου, έχει ήδη θέσει σε λειτουργία Παρατηρητήριο τιμών Θερμικής Καταπόνησης στον Αθλητισμό. Το Παρατηρητήριο σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς θα καταγράφει και θα ανακοινώνει τις τιμές οι οποίες προσδιορίζονται ή/ και εκτιμούνται κατά τη διάρκεια διαφόρων αθλητικών διοργανώσεων στην Κύπρο. Απώτερος στόχος, είναι η δημιουργία μιας έγκυρης, αξιόπιστης και αντικειμενικής βάσης δεδομένων η οποία θα βοηθήσει στη λήψη των απαιτούμενων αποφάσεων οι οποίες θα συνδράμουν πρωτίστως στον περιορισμό των κινδύνων από τη θερμική καταπόνηση των αθλητών και δευτερευόντως στη διασφάλιση της διατήρησης της υψηλής αγωνιστικής απόδοσης.

ΑΚΟΛΟΥΘΗΣΤΕ ΜΑΣ